Natalia Jurkiewicz

Białowieża jest niewielką wioską, położoną w sercu Puszczy Białowieskiej, tuż przy granicy polsko-białoruskiej, w powiecie hajnowskim. Przez wieś przepływa malownicza rzeka Narewka, na której tętniące życie można obserwować z wieży widokowej. Gmina Białowieża, składająca się z 9 niewielkich sołectw (Budy, Stoczek, Teremiski, Czerlonka, Zastawa, Podolany, Pogorzelce, Grudki) na początku 2020 roku miała być zamieszkana przez nieco ponad 2100 osób. W Białowieży i okolicach byłam w samym tylko 2024 roku trzy razy i mogę powiedzieć, że mimo wzmożonej obecności przedstawicieli różnych rodzajów formacji mundurowych (m.in. Policja, wojsko, Straż Graniczna), jest tutaj spokojnie, bezpiecznie i normalnie, co wielokrotnie potwierdzają mieszkańcy, nie rozumiejący zamieszania medialnego dotyczącego „kryzysu na granicy”. Każdy, kto szuka miejsca do złapania głębokiego oddechu i kontaktu z przyrodą, powinien rozważyć przyjechanie do Białowieży, w której znajdują się niezwykle ciekawe i unikatowe miejsca.

Z jakich ciekawych miejscówek słynie Białowieża i co każdy odwiedzający zobaczyć powinien:

Park Pałacowy – założony po 1895 roku, jako część carskiej rezydencji myśliwskiej, która powstawała w latach 1889-1894. Park okalał pałac, który niestety nie przetrwał do dziś – spłonął w 1944 roku, a pozostałości wyburzone zostały w 1962 roku. Pierwotnie park zaprojektowany został w stylu angielskim, aby odpoczywający w nim mogli kontemplować życie na łonie naturalnej (choć w gruncie rzeczy zaprojektowanej na naturalną i idealną) przyrody. W dzisiejszym parku dominują rozległe łąki, które są koszone raz bądź dwa razy do roku, wiosną buchają kwitnącą roślinnością, bzyczą owadami i zachwycają poranną i wieczorną rosą. Na łąkach znajdziemy setki roślin – ziół, kwiatów, traw, m.in. złocienia właściwego, szałwii łąkowej, dzwonka rozpierzchłego, kozibrodu wschodniego czy świerzbnicy polnej. Projektant parku nie unikał obcych wtedy w europejskich lasach gatunków drzew i krzewów, nasadzając wiele egzemplarzy pochodzących np. z Ameryki. Z posadzonych niegdyś około 200 gatunków drzew i krzewów do dziś pozostało około 90, z których najciekawsze to sosna wejmutka, dąb czerwony, brzoza papierowa, choina kanadyjska, daglezja zielona, przeorzech czy skrzydłoorzech kaukaski. W parku znajdziemy wiekowe, ponad 250-letnie dęby, które posadzono na dziedzińcu oficyny myśliwskiej Augusta III. Pierwotnie posadzono 21 drzew, dziś ostało się 14, o które dbają konserwatorzy, aby jak najdłużej cieszyły swoją obecnością i były żywym pomnikiem historii. W parku znajduje się pięknie odrestaurowany dworek Gubernatora Grodzieńskiego, oddany do użytku w 1845 roku – warto zajść w jego okolicę brukowanym chodnikiem i podziwiać piękną, seledynową fasadę i bogate zdobienia na drewnianym szalowaniu!

Muzeum Przyrodniczo Leśne Białowieskiego Parku Narodowego – najstarsze podlaskie muzeum, oferujące nowoczesne, interaktywnie zorganizowane zasoby, które przedstawiają nie tylko walory naturalne puszczy na przestrzenie wieków, ale również życie lokalnej ludności, od zawsze ściśle związane z naturą. W muzeum, na dopracowanych stanowiskach poznamy różne zbiorowiska leśne (grąd, ols, łęg, bór sosnowy, borealną świerczynę bagienną), fazy obiegu materii i inne zjawiska ekologiczne, życie mieszkańców lasu – od grzybów, przez rośliny, owady, płazy, gady, ptaki i ssaki. Z muzealnych ekspozycji dowiemy się wiele o współżyciu puszczy i człowieka – zobaczymy dawne sianokosy, bartnictwo, przerób drewna na terpentynę i węgiel drzewny, sposoby pozyskiwania żywicy itp. W muzeum towarzyszą nam dźwięki odpowiadające danej ekspozycji tematycznej. Muzeum można zwiedzać w grupach bądź indywidualnie, z audioprzewodnikiem.

Rezerwat Pokazowy Żubrów – dzisiejszy rezerwat mieści się na powierzchni niespełna 28 hektarów, powstał w 1937 r. i pierwotnie był miejscem restytucji tarpana leśnego. Od momentu zaniechania prac nad restytucją tarpanów i utworzenia w 1955 r. zagrody dla żubrów miejsce spełnia rolę obiektu turystycznego. W rezerwacie można w półnaturalnych warunkach obserwować m.in. koniki polskie, żubry, rysia, żbika, jelenie, wilki, łosie, sarny czy dziki. Unikatem na skalę światową są dwa osobniki żubronia – mieszańca międzygatunkowego żubra i bydła domowego, których historia powstania i życia wskazuje, że ingerencja człowieka w naturę zazwyczaj nie wiąże się z niczym dobrym. Rezerwat jest bardzo ciekawym miejscem, które pełni przede wszystkim funkcję edukacyjną – daje możliwość zobaczenia zwierząt, których większość osób nie ma możliwości zobaczyć w warunkach naturalnych. Przed wejściem do budynku, w którym kupimy bilet (polecamy biletomat – pozwala uniknąć ewentualnej kolejki!) znajduje się bezpłatny, utwardzony parking, wokół którego na stoiskach można nabyć różne dobra i pamiątki od lokalsów. Rezerwat czynny jest w okresie od 16 kwietnia do 15 października: codziennie, w godzinach 9:00 – 17:00, a w okresie od 16 października do 15 kwietnia: od wtorku do niedzieli, w godzinach 9:00 – 16:00.

Rezerwat Ścisły Białowieskiego Parku Narodowego (Obszar Ochrony Ścisłej) – fascynująca, prastara część dzisiejszego Białowieskiego Parku Narodowego, w której człowiek ma najmniej do powiedzenia – nic nie sadził, nie wycinał, nie porządkował, nie planował (co więcej – nic nie sadzi, nie wycina, nie porządkuje i nie planuje!)! Jedyna dopuszczalna ingerencja to przesunięcie drzew, które z naturalnych przyczyn upadają na ścieżkę edukacyjną, uniemożliwiając przejście. Drzewa, których rozmiary robią piorunujące wrażenie nie rosną tutaj w rzędach, rozkładające się drewno stanowi naturalny element obiegu materii organicznej, liście i igły opadają, butwieją i zasilają bogatą glebę. Istnienie tego spłachetka prastarej puszczy pozwala na obserwację naturalnych procesów życia puszczy, które nie są niczym zakłócane – miejsce pozwala naukowcom obserwację życia od nasionka, aż po butwiejące drewno. W trakcie przejścia ścieżką edukacyjną, co możliwe jest pod opieką certyfikowanego przewodnika BPN, dowiemy się, że ochronie podlega w rezerwacie WSZYSTKO – gleba, stosunki wodne, rośliny, zwierzęta, grzyby, krajobraz oraz pozostałości dawnej działalności człowieka (np. pozostawione przez dawnych mieszkańców kurhany, drzewa bartne czy mielerze – stosy drewna ułożone w kształt kopuły). Rezerwat jest domem dla wielu rzadkich gatunków ptaków, roślin i grzybów, które charakterystyczne są dla lasów pierwotnych – istna gratka dla miłośników natury! Możliwość przejścia przez rezerwat ścisły dostępna jest dla osób indywidualnych oraz grup (do 10 osób). Obszar ochrony ścisłej można zwiedzać idąc nieoznakowaną w terenie trasą „Do Dębu Jagiełły” (długość trasy wynosi 7 kilometrów; czas przejścia – 3-4 godziny) wyłącznie pod opieką przewodnika turystycznego posiadającego licencję wydaną przez Dyrektora BPN.

Restauracja Carska – kompleks restauracyjno-hotelowy, który mieści się na terenie nieczynnej stacji kolejowej Białowieża Towarowa. Historia stacji kolejowej wiąże się z okresem pobytów cara Alaksandra III w Białowieży i budowy rezydencji myśliwskiej wraz z parkiem pałacowym oraz przyległościami. Do posiadłości przyjeżdżał kolejny car – Mikołaj II, który nakazał budowę linii kolejowej łączącej Hajnówkę z Białowieżą. Linia została otwarta w 1903 roku i prowadziła z Hajnówki do stacji Białowieża Towarowa – kompleks składał się z dworca, budynków mieszkalnych dla obsługi, wieży wodnej wraz z koniecznymi instalacjami, ale także wagi towarowej, budynków gospodarczych oraz licznych torów i rozjazdów, których w czasach najbogatszych było aż 7! Połączenie funkcjonowało do 1994 roku, w którym to uznano je za nierentowne, co poskutkowało wyłączeniem z ruchu – pociągi z Hajnówki od tamtej pory nie jeżdżą już do Białowieży. Jak łatwo się domyślić, opuszczony dworzec i przyległości niszczały powoli, co cenniejsze elementy „znikały w niewiadomych okolicznościach”, a lokalne władze nie miały koncepcji na zagospodarowanie tej architektonicznej i historycznej perełki. Wielkie wyrazy uznania należą się Panu Mikołajowi Lickiewiczowi, byłemu pracownikowi stacji, który dbał o opuszczone miejsce i chronił je przed totalnym rozpadem i rozbiórką. Stacja została w 2003 roku wykupiona przez prywatnego inwestora i przekształcona w Restaurację Carską i Apartamenty. Miejsce jest niezwykle klimatyczne – wnętrza restauracji oddają klimat czasów panowania carów, co podsycane jest tradycyjną, rosyjską muzyką w tle, starymi obrazami i fotografiami oraz unikalnym wystrojem. W restauracji zjemy wyborne posiłki, jednak ceny niektórych „wyszczuplą” portfel, ale co baardzo polecamy – będąc tutaj, koniecznie zamówcie kawę Electra z miodem i mlekiem! Większe grupy mogą wynająć wagon restauracyjny, który powstał w historycznym niemieckim wagonie z 1936 roku, wystylizowanym na epokę panowania carów i poczuć klimat słynnego Orient Ekspresu lub Kolei Transsyberyjskiej – niezapomniane wrażenia gwarantowane!

Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy – wzniesiona w latach 1894-97 prawosławna świątynia, której fundatorem był car Aleksander III, wyświęcona 22 stycznia 1895 r. Murowana cerkiew została pobudowana w miejsce drewnianej, która po rozbiórce i zabezpieczeniu została przewiezione do Trześcianki (z jej elementów zbudowano kaplicę cmentarną Ofiarowania Przenajświętszej Bogurodzicy, która funkcjonuje do dziś). Nowa cerkiew powstała na fundamencie z ogromnych kamieni, pochodzących z Puszczy Białowieskiej. Wyjątkowość świątyni po dziś dzień potwierdza ikonostas z chińskiej porcelany, który został przywieziony z Petersburga. Wojny światowe nie oszczędziły białowieskiej świątyni, choć szczególnie duże szkody spowodowane zostały podczas tej drugiej. 1 września 1939 roku jeden z dwóch przelatujących nad Białowieżą niemieckich bombowców wrzucił kilka bomb, z których dwie trafiły w cerkiew – jedna eksplodowała we wnętrzu, druga trafiła w fundamenty. Skala zniszczeń była ogromna – północna ściana i sklepienie przestały istnieć, pozostałe sklepienia spękały, wszystkie okna i drzwi zostały wyrwane wraz z siłą eksplozji, wybuch zburzył cztery piece, a najcenniejszy element cerkwi – porcelanowy ikonostas został w połowie zniszczony odłamkami. Od sierpnia 1942 roku do listopada kolejnego roku, hitlerowcy urządzili na terenie cerkwi miejsce masowych egzekucji, których dokonywano na oczach mieszkańców wsi, spędzanych przymusem do oglądania okrucieństw dokonywanych przez okupantów. Niemymi świadkami hitlerowskich zbrodni były drzewa rosnące na placu, przed wejściem do cerkwi, na gałęziach których montowano szubienice. Stracono tutaj ponad 90 osób, których śmierć upamiętnia dziś głaz z tablicą pamiątkową. Dzięki staraniom białowieskiego proboszcza ks. Klaudiusza Puszkarskiego i starosty cerkiewnego Jana Smoktunowicza oraz Aleksego Wołkowyckiego, udało się uzyskać zgodę władz niemieckich (ponoć od samego Herman Goeringa) na przeprowadzenie generalnego remontu cerkwi. Pierwsze prace rozpoczęły się 1 czerwca 1943 roku – remont, obejmujący zaawansowane prace odnawiania malowideł ściennych i naprawę zniszczonego ikonostasu, trwał 4.5 miesiąca, zakończył się jednak pełnym sukcesem!

Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Białowieży należy do miejsc, które naprawdę warto odwiedzić – bez względu na wiarę czy wyznanie. Po dziś dzień możemy podziwiać w niej jedyny ikonostas z chińskiej porcelany w Polsce oraz jedną z największych ikon pisanych na płótnie w Polsce, o wymiarach 3.38×2.8 cm! Cerkiew można zwiedzać z przewodnikiem:

• od poniedziałku do czwartku, soboty i niedziele w godzinach: 12⁰⁰ – 12³⁰, 14⁰⁰ – 14³⁰, 16⁰⁰ – 16³⁰
• w piątki w godzinach: 12⁰⁰ – 12³⁰, 14⁰⁰ – 14³⁰, 16⁰⁰ – 16³⁰, 18⁰⁰ – 18³⁰

Pamiętajmy, że godziny mogą ulec zmianie 🙂

Jeśli nie chcemy bądź nie możemy zwiedzić cerkwi z przewodnikiem (choć warto!) można wejść do środka przed nabożeństwem w każdą sobotę od godz. 16.30 oraz przed niedzielnym nabożeństwem – od godz. 8.00. Jeśli osoby odwiedzające cerkiew przed nabożeństwami chciałyby w nim uczestniczyć – nic i nikt nie stoi na przeszkodzie, jedynym warunkiem jest odpowiedni strój (zakryte ramiona i długie okrycie nóg).